- Szczegóły
- Nadrzędna kategoria: Zbiory Zabytkowe i Regionalne
- Kategoria: Gwara Świętokrzyska
Piosenki gwarą z gminy Bliżyn
1.
Cy to z góry, cy pod góre,
stare kónie ciongno furę.
A który ma złe nature,
tego bicyhem pod skóre.
Hej, wio, wiśta wio,
Siwy-kary, siwy-jary.
2.
Dudni woda, dudni
w cebrowanyj studni.
Łatwiej sie zakóchać,
ożynić się trudnij.
Bo się zakochołem,
czorne oczy miołem.
Co komu do tego,
co kogo obchodzi!
Ożynić się trudnij,
bo jesteśmy młodzi.
3.
Gdzie ta chatka mchem porosła
- co mnie wychowała.
Gdzie jabłonka ta wyniosła
- co mnie wychowała.
Jabłon w Próchno zamieniona.
Jedne łzy zóstoły….
4.
Gdzie się podzioły te młode lata
i te zawichłe poranki.
Co żem przebywoł wiecór wiecora
u swojej lubej kochanki.
Óna mi doła kosycek malin,
a ja jej rózy na wionek.
Óna mi zekła z całego syrca:
„Tyś mój najmilsy kochanek!”
Masyna gwizdze,
sygnoł podoje,
a mnie już kujom w kojdany.
Dzikie ptaszenta pięknie śpiwają,
na morzu bijom bałwany.
Przez Was dziewuchy,
przez Was kobity
nie jeden zginoł kochanek!
Kobita daje
szczęścia na chwilę;
Potem gryzie jak leśny wąż!
Gwara z okolic Łopuszna:
Jak sie ubabrałam w błocie, mama siurneła mie po du... - Jak się ubrudziłam w błocie, mama dała mi klapsa
Nańduch Zośki chodzi juz na bajoku - Nie ślubne dziecko Zośki chodzi już na czworaka
Na nodze urós mi bolok, ale nie boli ino ćmi - Na nodze urósł mi wrzód, ale słabo boli
Co dziń w żeleźnioku gotówany beł bosz - Co dziennie w żeliwnym garnku gotowany był barszcz
Gwara z jednego z rejonów Gór Świętokrzyskich:
cherlać - kaszleć
chochla – duża łyżka do nalewania zupy
frygać się - kręcić się, wiercić
giry - nogi
gluty - katar
guguła - niedojrzały owoc
kipy - katar
kluski - makaron
prasnąć w pysk - uderzyć w twarz
trepki - kapcie
uflogać - ubrudzić
umorusać - ubrudzić
wgajdać - włożyć bluzkę w spodnie
Gwara z miejscowości Miedzierza (gmina Smyków, powiat Końskie):
buchty – pyzy ziemniaczane jedzone z mlekiem lub odsmażane na patelni
burka - spódnica robiona na krosnach, wykończona ręcznie
cedzka – gęste sito z obudową blaszaną do cedzenia mleka
frymuśny - wybredny
gałgon - nicpoń
gławega – maruda i niezdara
gramolić się - wolno z trudem coś robić lub zabierać się do czegoś
granaty – duże pyzy ziemniaczane z farszem z kapusty i grzybami
gudłaj - niezdara
hebłoty – napój kiepskiej jakości, pomyje, popłuczyny
jamzołek - bliżej nieokreślony człowiek lub zwierzę
kolnia - miejsce do rąbania i składowania drzewa, z pieńkiem i wiórami
kulosek – pogrzebacz czyli haczyk do przesuwania fajerek
łabudać - krzątać się powoli i niezgrabnie, bez rezultatu
merkot - osoba bardzo dużo mówiąca bez sensu, niedopuszczająca innych do głosu
niećwieja - niedorajda, człowiek niezdarny
nielusy - ślamazarny, bez życia
plindze- placki ziemniaczane
pomyślunek - pomysł
posiasny – poręczny
powęz – drąg do przyciskania siana lub snopków zboża na furze
pruciać – szperać, szukać
pyrdek – ktoś mały
skorgolały - bardzo zmarznięty
skorgoleć - mocno zmarznąć
uflogany – przemoczony i brudny
zakozubiały - mocno zabrudzony, zapuszczony
zgursły - skwaśniały
Gwara z Obic (gm. Morawica):
bidka - wózek na dwóch kołach
chopok - chłopak
dzi! - okrzyk z gestem pokazujący nagłe wydarzenie
dzigoj - patrz
dziołcha - dziewczyna
drzywo - drzewo
dysz - deszcz (chmuro, sońce, burzo)
frygać/frygnoć - rzucić
głajowy - leśniczy
godoł/godej - mówił/mów
jesiń - jesień
kapota - okrycie wierzchnie
krzyz - plecy
kukuryko sie – przewraca się
milicjo - policja
motór - motocykl
pirzyn - od: pieron
rowyr - rower
sikira - siekiera
ślimur - ślimak bez skorupy
słuchoj/słuchej – słuchaj
wiater - wiatr
- Szczegóły
- Nadrzędna kategoria: Zbiory Zabytkowe i Regionalne
- Kategoria: Gwara Świętokrzyska
Boczyć się - obrażać się. „Jak ji to powiedziałam, to się potym bocyła na mnie”
Kikuty - ręce
Krzyż - kręgosłup
Kulásy - (pogardliwie - zgrubiałe)
Labidzić - narzekać
Mordęga - trud. „Mordęga je kole plewienia”.
Podcięty - pijany. „No to sie jechało juz do ślubu, ale wcześni to sie siadało za stołem, wypiło sie i wszyscy juz jechali podcięci do kościoła, nie tak jak teroz na trzeźwo”.
Trzepnąć - uderzyć
Uciułać - zebrać, nagromadzić.
Urodnica - o ładnej kobiecie. „Wszyscy ludzie o mnie mówio, ze jo urodnica, a o mnie za to godajo, ze jo tańcownica”.
Wagować (się) - wstrzymywać, rozważać. „Jak ksiąc jest w parafii, to się ludzie wagują źle robić”.
Wartny - mający wartość, wartościowy. „Óny łobedwie jedno wartne”.
Wielgus - olbrzym, wielki człowiek
- Szczegóły
- Nadrzędna kategoria: Zbiory Zabytkowe i Regionalne
- Kategoria: Gwara Świętokrzyska
Bekiesza - odzież jesienna krótsza od sukmany i zapinana na pętle i drewniane „werbliki”.
Furażerka - okrągła, sukienna czapka ze skórzanym daszkiem.
Kapciuch - była to torebka na tytoń ze świńskiego pęcherza ściąganego na sznurek.
Kurp - stary, zniszczony but. „A co to óna jakiego porządnego buta miała. Zawsze takie stare, powykrzywiane te kurpie beły”.
Magierka - nakrycie głowy, dokładniej czapka z wełny.
Spancerek - krótkie, sięgające do pasa lub połowy bioder odzienie wierzchnie z długim rękawem.
Wścieklica - czapka o okrągłym dnie czarnym lub czerwonym o wysokim otoku z barankowego czarnego futerka, rozcięta po jednej stronie.
- Szczegóły
- Nadrzędna kategoria: Zbiory Zabytkowe i Regionalne
- Kategoria: Gwara Świętokrzyska
Angiery - szyte z wełny podbijane były watą i pakułami. Sięgały poniżej kolan. Nie były odcinane w pasie i nie posiadały również kołnierzy.
Bordówki - rodzaj zapasek koloru bordo. „W Mąchocicach to były takie bordowe z czarnym zopaski, to się bordówki nazywało, a później były łowickie”.
Ciasnocha - spódnica
Chustki na głowę - z bawełnianego lub lnianego płótna, perkalowe, haftowane białe, wełniane. Składano je na pół, rogi krzyżowano z tyłu i zawiązywano w węzeł nad czołem tworząc jakby sterczące rogi.
Jesionki - duże, wełniane chusty naramienne.
Kaftany - bluzki z długim rękawem szyte z kaszmiru, barchanu, samodziału. W zimie noszono ciepłe kaftany watowane.
Kurp - stary, zniszczony but.
Naflák - obcas u buta.
Orłówka - rodzaj większej chustki z dużymi frędzlami noszonej przez kobiety wiejskie. „Downi to jak kobieta cy dziewucha założyła szolinówke z frandzlami cy orłówke z duzymi frandzlami albo czarno albo bioło, zawiązała te chustke, to widać było, że paraduje tako kobieta”.
Szorc - spódnica (wełniak).
- Szczegóły
- Nadrzędna kategoria: Zbiory Zabytkowe i Regionalne
- Kategoria: Gwara Świętokrzyska
Koński szczaw - ludowa nazwa szczawiu kędzierzawego, inaczej kobylak. „Na boleści to dawali taki co rośnie, koński szczaw dawali, ze to czyści najlepi ten szczaw koński”.
Kociec - roślina zielna o listkach podłużnych cienkich i kiściach w postaci wiechy, kwitnąca na żółto in. złota rózga. „Kociec to taki kwiotek wysoki, ino takie mo jak łoset jak to kwitnie i taki mo mech i toto wyglodo, ze mo taki mech. To jez nazwane kociec, do zielo ociec. Kociec to jes ziela łociec, a matka to jes ziela natka”.
Marcinki - odmiana nagietków.
Smółka - młoda żywica na drzewach iglastych, używana jako lekarstwo na rany.
Sumnice – poziomki.